ZNACZENIE LITERATURY DZIECIĘCEJ DLA WCZESNEGO ROZWOJU DZIECKA



Wrażliwość czytelnicza kształtuje się u człowieka już we wczesnym dzieciństwie. Dlatego tak ważnym dla jej rozwoju jest już okres niemowlęcy.
Etap od niemowlęctwa do okresu przedszkolnego jest najbardziej intensywnym czasem ozwoju fizycznego i psychicznego. Dziecko zdobywa wtedy mnóstwo doświadczeń życiowych, które mają swoje konsekwencje w kolejnych etapach życia. Dzieciństwo to taka faza w życiu człowieka, kiedy kształtuje się cała dojrzałość: światopogląd, obszar wrażliwości, zespół cech osobowych, potrzeby psychiczne człowieka. Dzieciństwo kształtuje wzorce osobowe a co za tym idzie doprowadza do pełnienia przyszłych ról życiowych. Rodzice towarzyszą dzieciom w ich wszechstronnym rozwoju od momentu zaistnienia nowego życia. Stają się pierwszymi nauczycielami dziecka, wprowadzając je w otaczający świat. Niezwykle ważnym i pomocnym elementem tego procesu jest właśnie książka.
Dziś już wiadomo, że okres prenatalny stanowi wspaniałą okazję do zainicjowania kontaktu dziecka ze słowem pisanym. Medycyna a także psychologia prenatalna odkrywają głęboki związek psychiczny i emocjonalny zachodzący między dzieckiem a rodzicami. I chociaż nienarodzone dziecko nie rozumie znaczeń wypowiadanych zdań, doskonale wyczuwa intonację głosu, wie, że książka czytana jest dla niego. Żywy kontakt małego dziecka z literaturą pozytywnie oddziałuje na jego rozwój w bardzo wielu zakresach. Wzbogaca poznawczo, rozwija umiejętności językowe, wpływa pozytywnie na relacje interpersonalne.
Dziecko jest istotą szczególnie emocjonalną, wrażliwą, twórczo badającą otaczającą je rzeczywistość. Swoje doświadczenie życiowe zdobywa poprzez zabawę. Na tym etapie rozwoju jest to jego jedyne celowe działanie. Dlatego bawiąc się książką, może dojrzeć do jej czytania.
Badacze uważają, że przy doborze odpowiedniego tekstu dla dziecka dorosły powinien kierować się trzema kryteriami:
Psychologicznym a więc respektującym wiek dziecka i przede wszystkim jego rozwój psychomotoryczny,
Pedagogicznym kładącym nacisk, aby wybrane teksty uwzględniały walory wychowawcze i dostarczały pozytywnych wzorów zachowań społecznych,
Artystycznym uwzględniającym walory językowe utworu, tak, aby obcowanie z tekstem stanowiło wzór języka polskiego i ukazywało jego piękno i bogactwo.
Książka jest wspaniałym towarzyszem zabawy z dzieckiem. Na tak wczesnym etapie rozwojowym, odbierana jest zazwyczaj wszystkimi zmysłami, także zmysłem dotyku i smaku, a co za tym idzie wpływa stymulująco na sferę zmysłową. Dziecko cieszą piękne ilustracje, intryguje zapach farby drukarskiej czy też szelest przewracanych kartek.
Grażyna Lewandowicz tak pisze o książce: To prawda, że dzieci rzucają książką, podnoszą ją do buzi, drą, co bardzo denerwuje dorosłych, stąd być może pojawia się pytanie, kiedy powinien mieć miejsce pierwszy kontakt dziecka z książką Odpowiedź jest prosta jak najwcześniej. Kontakt rozwijany i utrwalany.
Ożyńska-Zborowska w twórczości adresowanej do niemowląt, wyodrębnia wierszyki do zabaw kontaktowo-dotykowych np. idzie Rak, idzie myszka wierszyki do zabaw kontaktowo-naśladowczych np. Tosi, Tosi łapci wierszyki do zabaw paluszkowych np. Sroczk. Odrębną grupą są wierszyki do zabaw na kolanach np.Jedzie, jedzie pan, pan oraz kołysanki np. A, a, a, kotki dwa.
Według autorki, zabawy kontaktowo-dotykowe stwarzają możliwość przepływu istotnych informacji z receptorów skórnych do mózgu a dotyczących odczuwania własnego ciała oraz wywoływania poczucia bezpieczeństwa w kontakcie z dorosłym. W zabawach, w trakcie rytmicznego wypowiadania wierszyka, dorosły dotyka palcami ciała dziecka, co ma wpływ na dostarczanie wielu dodatnich impulsów stymulujących rozwój. Ożyńska-Zborowska pisze: Pochylanie się nad niemowlęciem w trakcie zabawy umożliwia maluchowi optymalny kontakt wzrokowy, możliwość obserwacji twarzy ludzkiej, ruchów mimicznych, ruchów narządów mowy. Wypowiadany tekst stwarza sytuację osłuchania się z głosem ludzkim, jego melodią, rytmem, tempem, intonacją, a więc z tymi wszystkimi elementami kodu językowego, które są dla dziecka najbardziej interesujące. Autorka uważa, że dzieci z którymi prowadzi się tego typu zabawy wskazują większą reaktywność emocjonalną, charakteryzuje je dłuższy czas koncentracji wzrokowo-słuchowej, wcześniej pojawiają się zaczątki myślenia sensoryczno-motorycznego np. przewidują pewne zdarzenia, które za chwile wystąpią w wierszyku.
Dzięki wierszykom kontaktowo-naśladowczym dzieci starają się odwzorowywać gesty osoby dorosłej. Pojawia się gotowość do współdziałania. Dzieci reagują na elementy słowne recytowanego tekstu. Kojarzą słowo z gestem, uczą się pewnych zachowań społecznych, np. gestu pożegnania, bicia brawo. To wszystko stanowi kolejny, bardzo ważny krok w socjalizacji.
Huśtanie dziecka, kołysanie, podrzucanie jest wspaniałą stymulacją receptorów równowagi i kinestetyczno-ruchowych a także okazją do zacieśniania kontaktu emocjonalnego z maluszkiem.
Spotkania z książką kształtują i rozwijają osobowość, pobudzają wyobraźnię dziecka, dostarczają mu pozytywnych przeżyć. Mały odbiorca otrzymuje odpowiedzi na nurtujące je pytania. Proces uczenia się jest u dzieci nierozerwalnie związany z zaciekawieniem książką. Atrakcyjna lektura jest silnie przemawiająca i kształcąca, gdyż wiedza powiązana z osobistymi doświadczeniami łatwiej zapisuje się w pamięci i na dłużej w niej pozostaje. Kontakt z literaturą ma wielki wpływ na emocje pomaga ukoić lęk, ból, rozdrażnienie, wycisza negatywne uczucia. Zabawy słowne, wierszyki, sprzyjają rozwojowi mowy i pokonywaniu problemów artykulacyjnych, rozwijają elastyczność umysłu, ośmielają wyobraźnię. Z kolei obcowanie z baśnią może mieć niemalże terapeutyczną moc odległa od sceptycyzmu uczy, że warto podejmować trudy życia i nie lękać się przeciwności losu. Że dobro zawsze zwycięży zło, miłość nienawiść.
Śledzenie fabuły książki i wiązanie ze sobą wydarzeń kształci myślenie przyczynowo skutkowe. Dziecko, znając przyczynę, dedukuje o skutku, i na odwrót. Rozwija w ten sposób w dużym stopniu swoją sprawność umysłową i umiejętność kojarzenia.
Oprócz bycia nośnikiem kultury rodzimej bajkowy świat legend, książka jest również furtką do poznania wielu innych, interesujących kultur. Książki wychodzą poza świat, w którym żyje dziecko, pokazują jak żyją jego rówieśnicy w innych krajach, ich wygląd, zachowanie, obyczaje. Wiedza ta pozwala na odkrycie w sobie sympatii, tolerancji i szacunku dla odmienności kulturowych, otwiera na świat pełen różności i przygotowuje do życia w nim.

Bibliografia:
G. Leszczyński, Literacki topos dziecka i dzieciństwa w Literatura i książka dziecięca, Słowo obiegi - konteksty, Warszawa 2003
Podlasińska, Rodzice inspiratorami czytelnictwa dla dzieci, Czasopismo o książce dla dziecka. Guliwer 2003, nr 1
Ożyńska-Zborowska, Antologia literatury dla najmłodszych, Warszawa 2002
M. Ostasz, B. Nawrot, Mieczysławy Buczkówny strategie poetyckiej komunikacji, Czasopismo o książce dla dziecka.Guliwer 2008, nr 1
G. Lewandowicz, Małe dziecko w bilibliotece, Poradnik Bibliotekarza 2000, nr 3
J. Papuzińska, Misja biblioteki dziecięcej, w: Animacja czytelnictwa dziecięcego. Koncepcje doświadczenia postulaty. J. Papuzińskiej i G. Walczewska-Klimczak red., Płock 2004
Rudnicka, Rola baśni w życiu dziecka, Dodatek do Poradnika bibliotekarz. Poradnik Bilbiotekarza 2008, nr 4

Przygotowały:
mgr Monika Piechowska
mgr Anna Warżagolis