ZNACZENIE AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ W EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ DZIECKA

Wrodzoną i naturalną potrzebą każdego dziecka w wieku przedszkolnym jest ruch, warunkujący rozwój fizyczny i psychiczny. Stanowi on także podstawową formę reagowania na otaczający dziecko świat dźwięków. Rytm, będący wyrazem ruchu w muzyce, jest podstawowym elementem dzieła muzycznego i najłatwiej trafia on do dzieci. Pomaga rozwijać koncentrację uwagi, pobudza aktywność, kształtuje szybką orientację, doskonali pamięć, spostrzegawczość, myślenie i wyobraźnię.

Dziecko podczas nauki przedszkolnej powinno uzyskać nie tylko odpowiedni zasób sił fizycznych, ale też ukształtować podstawy do dalszego, wszechstronnego kształcenia i nauki w szkole. Proces ten polega na rozwoju dojrzałości umysłowej, emocjonalnej, fizycznej i społecznej. W procesie tym na szczególną uwagę zasługuje wychowanie przez ruch. Ćwiczenia ruchowe wykonywane w pracy z dziećmi powinny sprzyjać ich rozwojowi w sferze poznawczej, motorycznej i emocjonalnej, a przy tym muszą być dostosowane do ich potrzeb i możliwości.

Okres przedszkolny ma szczególne znaczenie w kształtowaniu motoryczności dziecka. Dziecko nabywa wówczas podstawowe umiejętności, które w dalszych etapach życia jedynie doskonali. W okresie tym aktywność ruchowa przyczynia się w znacznym stopniu do wzmocnienia odporności organizmu na szkodliwy wpływ czynników środowiskowych, a umiejętności ruchowe często wyznaczają pozycję dziecka w grupie rówieśniczej. Dlatego bardzo ważne jest zapewnienie mu warunków do prawidłowego rozwoju fizycznego i odpowiedniej ilości wszechstronnego ruchu. Warto nadmienić, że aktywność ruchowa spełnia cztery podstawowe funkcje, do których zaliczamy:

• funkcję stymulacyjną - ruch pobudza rozwój organizmu. Poprawia on motorykę i sprawność fizyczną dziecka:

• mięśnie regularnie wykonujące pracę zwiększają swój przekrój, objętość, siłę i sprężystość, ponadto następuje wzmacnianie i wzrost elastyczności oraz wytrzymałości ścięgien i więzadeł,
• ruch poprawia mineralizację kości,
• wysiłek fizyczny mobilizuje układ krążeniowo naczyniowy powodując wzmożoną akcję serca, wskutek czego wzmacnia się ono i rozbudowuje. Ponadto wysiłkowi fizycznemu towarzyszą skurcze mięśni, które ułatwiają krążenie krwi w organizmie,
• ruch aktywnie wpływa na układ  oddechowy. Zmusza  płuca do wytężonej pracy,  co powoduje przyrost pojemności życiowej płuc, a także ilości przyswajanego tlenu. Wskutek czego narządy są lepiej dotlenione,
• ćwiczenia fizyczne przyczyniają się bezpośrednio do podwyższenia sprawności żołądka i jelit, a pośrednio wpływają na wydolność wątroby i nerek,
• aktywność fizyczna pobudza dojrzewanie układu nerwowego; szybciej dojrzewają ośrodki mózgu zawiadujące ruchami, co wypływa na przyspieszenie rozwoju motoryki,
• dzięki aktywności ruchowej dziecko poznaje otaczający je świat, wzbogaca swoje doświadczenia, kształtuje pamięć i uwagę,
• ruch rozwija samodzielność dziecka,
• zabawy i ćwiczenia w grupie uczą zachowań  prospołecznych. Dziecko podporządkowuje się obowiązującym normom i zasadom,
• aktywność fizyczna wpływa na rozwój charakteru i osobowości;
• funkcję adaptacyjną – aktywność ruchowa rozwija zdolność adaptacji organizmu dziecka do zmieniających się warunków życia: klimatu, temperatury, ciśnienia, warunków atmosferycznych, trudności dnia codziennego etc.,
• ruch i ćwiczenia fizyczne mogą hartować organizm, a także kształtować odporność na czynniki psychiczne (np. stres) i społeczne;
  • funkcję kompensacyjną - kompensacja to inaczej wyrównanie. Aktywność fizyczna ma również na celu przywrócenie niezbędnej dla prawidłowego rozwoju organizmu dziecka równowagi czynników korzystnych i szkodliwych;
  • funkcję korekcyjną - przy użyciu odpowiednio dobranej i sterowanej przez dorosłych aktywności fizycznej, ćwiczenia korekcyjne mogą likwidować lub łagodzić powstałe odchylenia rozwojowe. Funkcja korekcyjna jest funkcją terapeutyczną i leczniczą.

Szybki rozwój w okresie wczesnego dzieciństwa to ogromna szansa edukacyjna dla dziecka, ale również duże wyzwanie dla nauczyciela przedszkolnego. Powinien on wspierać przede wszystkim rozwój ruchowy dziecka jako jego podstawową i naturalną potrzebę. Rozwijanie sprawności ruchowej następuje głównie poprzez:

• • organizację zabaw ruchowych, takich jak: zabawy orientacyjno-porządkowe, zabawy z elementem równowagi, zabawy, biegu, rzutu, wspinania się i skoku, gry i zabawy na powietrzu,
  • organizację ćwiczeń porannych dla dzieci,
  • ​​​​​​​organizację ćwiczeń gimnastycznych.

Oprócz zorganizowanych form aktywności dzieci mają własne, dowolne zabawy ruchowe. Zabawa ruchowa jest prostą i nieskomplikowaną formą ruchu opartą na podstawowych ruchach motorycznych (takich jak: chód, bieg, skok), charakterystycznych dla wieku przedszkolnego i najbardziej odpowiadających potrzebom dziecka. Na ich korzyść przemawia ogromna różnorodność i wszechstronność oddziaływania. Ponadto wprowadzają one radosny nastrój, mają właściwości odprężające, zapewniają czynny wypoczynek i dają możliwość zaspokojenia naturalnej potrzeby ruchu. Zabawy ruchowe uczą postrzegania przestrzennego, wyrabiają umiejętność określania odległości, ciężaru, wytrzymałości i innych cech przedmiotów dostarczając w ten sposób nowych wiadomości o otaczającym świecie. Zabawy ruchowe uczą logicznego myślenia, rozwiązywania problemów, rozwijają pamięć oraz stymulują do kreatywnego i twórczego myślenia. Zabawy tego typu są jednym z najważniejszych czynników wychowania społecznego i moralnego. Dziecko podczas zabawy uczy się rzetelności, uczciwości i prawdomówności, a także zdrowej rywalizacji i

umiejętności godzenia się z porażką. A te wszystkie cechy są niezbędne nie tylko w dalszej edukacji, ale całym przyszłym życiu dziecka.

Ruch, który jest naturalną potrzebą i niezbędnym czynnikiem rozwoju człowieka, ujawnia się poprzez różne formy aktywności w codziennym życiu. Jeszcze za życia płodowego maleństwo wykonuje ruchy, co jest odczuwalne przez przyszłe mamy będące w ciąży. Następnie już niemowlę wykonuje proste ruchy. Dalej, poprzez unoszenie głowy, obracanie się z pleców na brzuch, klękanie, raczkowanie, czy stanie. Dziecko w ten sposób wykonuje nawykowe ruchy, jako oznaka zmęczenia, czy zdenerwowania. Dzięki aktywności ruchowej dziecko ćwiczy mięśnie i układ nerwowy, przyzwyczaja układ oddechowy i krążenia do wydatniejszej pracy. Rozwijanie umiejętności ruchowych w znaczący sposób przyczynia się do poprawy całościowego rozwoju dziecka (również w kontekście społecznym), czyli wpływa na lepsze radzenie sobie w grupie przedszkolnej.

Samo pojęcie motoryki nasuwa skojarzenia z ruchem i sprawnością fizyczną. Należy jednak pamiętać, że nawet najprostszy ruch wynika ze złożonych procesów, których wykonawcą są mięśnie, a zarządcą jest mózg. Składowe motoryki to między innymi:

• wytrzymałość i kondycja,
• siła i jej zastosowanie,
• ruchomość,
• koordynacja i świadomość,
• szybkość i zdolność reakcji,
• równowaga
•  
• Rozwój sprawności ruchowej dziecka odbywa się w dwóch kierunkach:

umiejętności użytkowych – są to ruchy manipulacyjne, które angażują głównie kończyny górne, wymagają jednak niezwykłej koncentracji i ogromnego skupienia. Dziecko korzysta z nich posługując się przedmiotami i narzędziami codziennego użytku. Umiejętności te znane są pod nazwą motoryki małej. W zakres małej motoryki wchodzą takie czynności, jak: rysowanie, malowanie, pisanie, ugniatanie czegoś w dłoni, czy rzeźbienie,

sprawności ruchowe, czyli postawno-lokomocyjne – obejmują one wszelki ruch, w który to angażowane jest całe ciało lub znaczna jego część tj. nogi i ręce. Jest to jaki rodzaj aktywności jak: chodzenie, bieganie, skakanie, wspinanie, czy czołganie (tzw. motoryka duża).

Dziecko musi mieć możliwość rozwijania umiejętności w zakresie zarówno małej, jak i dużej motoryki. Należy również pamiętać, poziom umiejętności z zakresu małej motoryki, wynika z opanowania umiejętności motoryki dużej. Nie można zatem wymagać od dziecka, które nie potrafi przejść po wąskiej kładce lub złapać piłki, aby zgrabnym ruchem narysowało szlaczek lub napisało swoje imię. Dlatego im więcej form ruchowych dziecko opanuje w okresie przedszkolnym, tym lepiej rozwinie koordynację ruchową i koncentrację uwagi, co znacznie ułatwi mu wykonywanie wszelkich czynności manualnych, jakie napotka podczas nauki w szkole.

Jak widać, motoryka ma ogromny wpływ na rozwój dziecka. Jest ona związana z następującymi dziedzinami życia:

• • rozwój społeczny: wszelkie interakcje z innymi zależą od motoryki. Dziecko będące na niższym poziomie motorycznego rozwoju od rówieśników, może mieć problem z budowaniem relacji międzyludzkich, przez co zacznie unikać sytuacji, w których będzie wymagana aktywność sportowa, a to może spowodować jego wykluczenie z grupy rówieśniczej,
  • rozwój fizyczny: tylko przy odpowiedniej dawce ruchu  kości, mięśnie i cały system nerwowy mogą prawidłowo się rozwijać,
  • rozwój poznawczy (kognitywny): zdolność i efektywność uczenia się są znacznie wyższe, kiedy dziecko przejawia aktywność, a jego motoryka rozwija się poprawnie. Poprawia się także zdolność i szybkość reakcji,
  • rozwój sensoryczny: czyli postrzeganie zmysłami, może prawidłowo rozwijać się jedynie wtedy, gdy dziecko jest aktywne fizycznie. Postrzeganie wizualne poprawia się, jeśli maluch np. biegnąc, musi dodatkowo orientować się w przestrzeni,
  • rozwój emocjonalny i psychiczny: dzieci, u których obserwuje się prawidłowy rozwój motoryczny, są bardziej stabilne emocjonalnie. Wynika to z tego, że mają pozytywny obraz siebie, wierzą we własne możliwości, a co za tym idzie, są znacznie mniej lękliwe i bardziej otwarte na świat,
  • rozwój mowy jest także związany z motoryką. Jeśli ruchy konieczne do mówienia nie są prawidłowo wykonywane, dziecko nie nauczy się poprawnie i wyraźnie mówić. Poza tym dzieci, które dużo się ruszają, łatwiej się koncentrują i są bardziej chłonne.

Należy zatem podkreślić, że rozwój motoryki jest bardzo istotny dla prawidłowej sprawności fizycznej, a także ogólnego funkcjonowania dziecka. Jeśli przebiega bez zakłóceń, będzie doskonałą podstawą do nauki pisania i czytania, koncentracji, orientacji przestrzennej, koordynacji wzrokowo- ruchowej.

 

                                                                                                                        Opracowały:

                                                                                                                  mgr Aneta Falkowska

                                                                                                                  mgr Monika Piechowska

 

 

 

Bibliografia:

1. J. Doszko, Edukacja dziecka poprzez zabawy rytmiczne, Warszawa 2012
2. A. Niedośpiał, Ruch przy muzyce,
3. A. Adamski, Ruch w edukacji i wychowaniu dziecka przedszkolnego, Studia z teorii wychowania: półrocznik Zespołu Teorii Wychowania Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN 3/2 (5), 2012
4. M. Dylewska, Wybrane zabawy muzyczno – ruchowe w stymulowaniu rozwoju poznawczego dzieci przedszkolnych, Warszawa 2017
5. E. Galińska, Kierunki rozwojowe w polskiej muzykoterapii, Wrocław 1988r.