JAK UCZYĆ O WARTOŚCIACH W DOMU I W PRZEDSZKOLU
,,Dziecko w świecie wartości’’- to jedno z zadań głównych w Planie Rocznym naszej placówki na rok szkolny 2020- 2021.
Wartości nie są czymś oczywistym . Nie rodzimy się ze znajomością kierowania nimi. Dlatego czymś ważnym jest zapewnienie wszystkim dzieciom warunków do uczenia się wartości, by miały szansę żyć w zgodzie z nimi. Nie jest to proste, bo do przedszkola przychodzą dzieci z różnych środowisk.
Wartości wynosimy przede wszystkim z domu, a przedszkole jest miejscem, które powinno wspierać rodziców przy ich wprowadzaniu, rozszerzaniu i utrwalaniu. W przedszkolu dzieci stają się częścią społeczności. Tutaj uczą się przestrzegać zasad, aby w przyszłości umieć kochać, szanować, pomagać i nie krzywdzić innych. Dla dzieci ważne jest, aby te wymagania były jasne i jednoznaczne oraz dostosowane do wieku i etapu rozwoju dziecka.Z wartości wynikają normy postępowania etycznego, które przyswojone we wczesnym dzieciństwie wywierają duży wpływ na podejmowanie decyzji w późniejszym wieku.
W naszym przedszkolu za najważniejsze wartości uznano:
BEZPIECZEŃSTWO
Jestem bezpieczny, bo…
-jestem w pełni akceptowany przez inne osoby,
-nie krępuję się prosić o pomoc, gdy czuję się zagrożony,
-przestrzegam zasad bezpieczeństwa na terenie przedszkola,
-przestrzegam zasad bezpieczeństwa poza terenem przedszkola,
-informuję panie o swoim samopoczuciu, przemyśleniach ,bez obaw o narażenie się na wyśmianie i zbagatelizowanie problemu,
ZGODA W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ
Umiem funkcjonować w grupie, bo…
-przestrzegam zawartych umów i reguł; tworzenie ,,kodeksu grupy’’
-bawię się tak, aby nie przeszkadzać innym,
-unikam krzyku i konfliktów,
-umiem czekać na swoją kolej,
-umiem pogodzić się z porażką (umiem przegrywać),
-nie kłamię.
-akceptuję odmienność innych (np. niepełnosprawnych ,innego pochodzenia),
-umiem szanować wspólną własność,
-sumiennie i dokładnie wypełniam obowiązki dyżurnego.
-zwracam się z problemem do nauczyciela,
KOLEŻEŃSTWO
Jestem koleżeński, bo…
-nie wyśmiewam się z kolegi i koleżanki,
-nie wyrządzam krzywdy innym, nie biję,
-pomagam młodszym i mniej sprawnym,
-dzielę się z innymi tym co mam,
-szanuję cudzą własność,
KULTURA
Jestem kulturalny, bo…
-używam form grzecznościowych : proszę, dziękuję, przepraszam.
-pamiętam o zachowaniu się w trakcie powitań i pożegnań: dzień dobry, do widzenia,
-okazuję szacunek dorosłym osobom,
-jestem miły dla innych,
-dbam o porządek wokół siebie (nie śmiecę, sprzątam po zabawie i pracy), -umiem zachować się przy stole,
-umiem słuchać innych i nie przeszkadzać w trakcie rozmów (kultura słuchania),
RODZINA
Szanuję swoją rodzinę, bo…
-pamiętam o uroczystościach rodzinnych,
-szanuję członków swojej rodziny ( pomagam seniorom, odwiedzam ich),
-okazuję swoje uczucia rodzinie,
-znam pracę zawodową rodziców,
ZDROWIE
Dbam o swoje zdrowie, bo…
-dbam o swoje zmysły i higienę układu nerwowego,
-biorę udział w zabawach ruchowych, spacerach i wycieczkach.
-doskonalę nawyki higieniczne,
-zdrowo się odżywiam,
-ubieram się stosownie do pory roku,
PATRIOTYZM
Jestem dobrym Polakiem, bo…
-znam i szanuję symbole narodowe: godło, flagę, hymn,
-znam sylwetki słynnych Polaków,
-znam swoją miejscowość: herb, zabytki, ciekawe miejsca,
-poznaję kulturę i tradycje swojego regionu,
WIARA-
bardzo istotna Wartość dla wielu osób dorosłych, ukształtowanych, żyjących zgodnie z ,,Dekalogiem’’ i wychowujących tak swoje dzieci w rodzinie. Wszystkie zajęcia w przedszkolu uwzględniają założenia programu wychowawczego. Nauczyciele dostosowują przekazywanie wiedzy, kształtowanie umiejętności i postaw wychowanków do odpowiedniej w tym wieku aktywności dzieci, umożliwiają poznawanie świata w jego jedności i złożoności, wspomagają samodzielność uczenia się, inspirują do wyrażania własnych myśli i przeżyć oraz rozbudzają ciekawość poznawczą i motywację do dalszej edukacji.
Bardzo ciekawie podchodzi do tematu pani Joanna Szulc. Warto zapoznać się z jej artykułem i propozycjami zadań i zabaw dla nauczycieli i rodziców w temacie nauki i kształtowania wartości w nieco innym aspekcie i klasyfikacji (niż powyżej). Autorka pisze: ,,Chyba wszyscy rodzice chcą, by ich dzieci wyrosły na wartościowych ludzi i żyły w świecie, w którym obowiązują wartości. Co możemy w tej sprawie zrobić? Uczyć! Na naukę wcale nie jest za wcześnie. Najlepszym przykładem na to, że w świat wartości można wprowadzać już kilkulatka jest książka Ireny Koźmińskiej i Elżbiety Olszewskiej ,,Z dzieckiem w świat wartości" (Wyd. Świat Książki). Znajdziemy w niej podpowiedzi i pomysły, jak rozmawiać z dziećmi na trudne tematy, jak zaszczepić w nich odpowiedzialność, szacunek, uczciwość czy odwagę, jak uczyć je optymizmu, umiłowania mądrości i piękna. Brzmi górnolotnie, ale przy okazji można się dobrze bawić. Sprawdźcie sami!...’’
Oto fragmenty książki, gorąco polecanej przez autorkę artykułu. …,,Wielu rodziców zastanawia się, czy warto uczyć wartości moralnych, jeśli w efekcie dzieci mogą być gorzej przystosowane do coraz bardziej drapieżnego otoczenia. Czy może raczej należy je uczyć cwaniactwa, umiejętności przystosowania się, korzystania z okazji i braku skrupułów? To uzasadnione obawy, bo rzeczywiście człowiek wrażliwy, który rozważa każdą swą decyzję i jej moralne konsekwencje, może w pewnych sytuacjach przegrać w konfrontacji z ludźmi postępującymi bezwzględnie i niemoralnie… Pomyślmy jednak i porozmawiajmy o tym z naszymi dziećmi, dostosowując przykłady do ich wieku, jak wyglądałby świat pozbawiony wszelkich wartości i hamulców moralnych, świat, w którym każdy robi, co chce, nie licząc się z innymi. Wystarczy garść przykładów, by uzmysłowić sobie, jak ważne są wartości dla zachowania porządku, jakości życia - i wreszcie samego życia…’’ Proponowany tu program nauczania wartości obejmuje dwanaście uniwersalnych wartości moralnych. Można go z powodzeniem realizować z dziećmi w wieku przedszkolnym. A oto one:
1. Szacunek (grzeczność połączona z troską o uczucia i dobro drugiej osoby);
2. Uczciwość (mówienie i poszanowanie prawdy, rzetelność, nieprzywłaszczanie sobie cudzej własności, stosowanie zasady bezstronności i równości praw);
3. Odpowiedzialność (rzetelne wypełnianie swych obowiązków, dbanie o dobro i zapobieganie złu, a także gotowość do ponoszenia konsekwencji własnych wyborów i zachowań);
4. Odwaga (rozumiana jako wartość moralna - podejmowanie trudnych, służących dobru decyzji oraz przeciwstawianie się złu);
5. Samodyscyplina - umiar i rozwijanie własnego potencjału (umiar - umiejętność nałożenia sobie zdrowych ograniczeń, unikanie skrajności, dążenie do ładu i równowagi, zdolność cieszenia się tym, co mamy);
6. Pokojowość (unikanie przemocy; postawa człowieka, który zawsze poszukuje rozwiązań uwzględniających interesy wszystkich zainteresowanych stron oraz dobro ogólne);
7. Sprawiedliwość (uczciwość w ocenianiu i sądzeniu, przestrzeganie zasady równości praw, poszanowanie prawdy oraz prawość postępowania, czyli inaczej ludzka przyzwoitość, postępowanie fair);
8. Szczęście, optymizm, humor (poczucie trwałego zadowolenia oraz wewnętrznej harmonii i spokoju, które są skutkiem życzliwości i akceptacji siebie i świata, a także wiary w jego zasadnicze dobro);
9. Przyjaźń i miłość (przyjaźń - bliski i równoprawny związek pomiędzy osobami, oparty na wzajemnej sympatii, życzliwości, szczerości, zaufaniu, gotowości do pomocy oraz czerpaniu przyjemności z przebywania razem);
10. Solidarność (pomoc ze szlachetnych pobudek);
11. Piękno (coś, co nas zachwyca i czyni lepszymi);
12. Mądrość (celowe przyczynianie się do dobra poprzez właściwe wybory).
Propozycja jest taka, aby przeznaczyć każdy miesiąc roku na nauczenie dzieci jednej z dwunastu wartości; na omówienie jej sensu, na rozmowy o niej przy okazji wspólnych lektur, oglądanych filmów, obserwowanych i doświadczanych sytuacji życiowych. Dyskutujmy z dziećmi o konsekwencjach stosowania i zaniechania wartości. Starajmy się na stałe wprowadzić wartości do naszego rodzinnego życia. Wyrażajmy dzieciom uznanie, gdy postępują zgodnie z nimi. A oto przykłady działań:
Szacunek
Inne nie znaczy gorsze. Poprośmy, by dzieci narysowały portrety swoich babć lub cioć. Wskażmy na różnice w portretach i podkreślmy, że nie ma tu cech lepszych ani gorszych, choć babcie lub ciocie różnią się wyglądem. Poprośmy dzieci, by wymieniły, jakie lubią potrawy, jakie zabawy, jaką porę roku. Wskażmy na różne zalety tych wyborów, podkreślając, że każdy ma prawo do własnych sądów, upodobań, zainteresowań.
Uczciwość
Budowanie domu. Dzieci z tatą budują dom z drewnianych klocków. Układają je po kolei. Tata udaje, że układa klocki, a tymczasem chowa je do kieszeni. Pracuje nieuczciwie. Dom z dziurami przewraca się. Omówmy z dziećmi skutki nieuczciwej pracy. Co by się stało, gdyby w takim domu zamieszkali ludzie? A co, gdyby ktoś właśnie przechodził obok? Czy chciałby mieszkać w "nieuczciwie" zbudowanym domu? Jakie mogą być skutki nieuczciwie wykonywanej pracy w innych zawodach? (sprzedawca, lekarz, mechanik samochodowy, technik obsługujący samolot, policjant)
Odpowiedzialność
Słoik czasu. Przygotujmy litrowy słój z napisem "24 godziny", sześć piłeczek pingpongowych i kilogram ryżu. Słój oznacza ilość czasu, jakim dzieci codziennie dysponują. Wyjaśnijmy, że piłeczki to codzienne obowiązki (lekcje, zajęcia dodatkowe, treningi, pomoc w domu, opieka nad rodzeństwem itp.). Napiszmy na każdej piłeczce, jaki obowiązek symbolizuje. Ryż zaś, to przyjemności (zabawa, spotkania z przyjaciółmi, oglądanie telewizji itp.). Poprośmy jedno z dzieci, by wypełniło swój dzień - słój mieszanką tylu obowiązków i przyjemności, ile zdoła w nim zmieścić. Jeśli zacznie od ryżu, może mieć kłopot z włożeniem tylu piłeczek, ile ma obowiązków. Jeśli natomiast zacznie od piłeczek, wsypany później ryż wypełni przestrzenie między nimi i wszystko doskonale się zmieści. Wyjaśnijmy dzieciom, że jeśli damy pierwszeństwo obowiązkom oraz ważnym zadaniom (mówiąc to, napełniamy słój piłeczkami), zawsze będziemy mieli jeszcze czas na przyjemności (wsypujemy ryż wypełniający wolne przestrzenie). Natomiast jeśli zaczniemy od przyjemności oraz łatwych i nieistotnych spraw (wsypujemy do słoja sam ryż), to często nie będziemy mieli już czasu, siły ani chęci, by podejmować trudne i ważne zadania (bezskutecznie usiłujemy wepchnąć wszystkie piłeczki do słoja).
Samodyscyplina
Nadmiar rzeczy. Narysujmy wspólnie z dzieckiem plan jego pokoju. Zaznaczmy drzwi i okna, ustawienie mebli i innych elementów wyposażenia, starając się zachować właściwe proporcje. Pozwólmy teraz dziecku pomarzyć: "Wyobraź sobie, że mama kupuje ci wszystko, co zechcesz. Co chciałbyś dostać?". Dziecko wymienia wszystko, co przyjdzie mu do głowy, a dorosły jeszcze dopowiada: "A nowy rower? A hulajnogę? A komputer?". Każdą wymienioną rzecz rysujemy w pokoju - na półkach, szafkach, podłodze, potem na biurku, łóżku itp. Chodzi o to, by dziecko zobaczyło, że nadmiar przedmiotów zakłóci jego życie - już nie można otworzyć okna, nie można położyć się spać, rysować przy biurku, sięgnąć do szuflady. Następnie, wymazując kolejno przedmioty, pokażmy dziecku, że umiar jest korzystniejszy niż nadmiar - w pokoju znowu robi się przestronnie i wygodnie.
Pokojowość
To mnie nie dotyczy. Poprośmy dziecko, aby stanęło tyłem do nas. Następnie zwróćmy się do niego po imieniu, które nie jest jego imieniem, i poprośmy, by się odwróciło. Kiedy prowadziłyśmy to ćwiczenie z ośmioletnią Zuzią i wołałyśmy: "Odwróć się, Tomku!", "Zosiu, odwróć się!", Zuzia zaśmiewała się, ale się do nas nie odwróciła. Wiedziała, że ta prośba jej nie dotyczy, ponieważ żadne z tych imion nie było jej imieniem i ponieważ nie utożsamia się z żadnym z nich. Omawiając to ćwiczenie, wyjaśnijmy dziecku, że jeśli ktoś nazwie je tchórzem, głupkiem itp., a ono rzuci się na niego, to tak, jakby poczuwało się do tego przezwiska, jakby się z nim utożsamiało. Poprośmy, by dziecko ponownie stanęło odwrócone do nas plecami. Zawołajmy: "Odwróć się, ty ciamajdo!". Dziecko z pewnością się nie odwróci, bo już wie, że reagując na przezwisko, uznawałoby jego słuszność. Warto zaproponować to ćwiczenie w przedszkolu
Sprawiedliwość
Czy "sprawiedliwie" znaczy "tak samo"? Rozdajmy kartki i poprośmy, by każde dziecko narysowało w ciągu kilku minut jak najładniejszy zimowy obrazek. Potem wszystkie kartki przyczepmy do ściany i wszystkim dzieciom postawmy ocenę "SŁONECZKO". Czy dzieci są zadowolone? Ocena była jednakowa dla wszystkich. Czy "równo" oznacza "sprawiedliwie"?
Szczęście, optymizm, humor
Mój sukces. Poprośmy dzieci, by przypomniały sobie jakiś sukces, z którego były dumne. Może to być upieczenie ciasta lub nauczenie się jazdy na nartach, zreperowanie roweru, rozwiązanie trudnego zadania z matematyki itp. Poprośmy, by bardzo dokładnie odtworzyły w pamięci to wydarzenie. Co czuły, przystępując do zadania? Czy od razu były pewne, że się uda? Jakie miały wątpliwości? Czy otoczenie wspierało ich wysiłki, czy powątpiewało w sukces? Co czuły, gdy przedsięwzięcie się udało? Poprośmy dzieci, by za każdym razem, gdy wątpią, że coś im się uda, przywołały wspomnienie minionego sukcesu.
Przyjaźń i miłość
Zaufanie do przyjaciela. Do tego ćwiczenia potrzebna jest obecność dwojga dzieci. Porozmawiajmy z nimi o tym, że pomiędzy przyjaciółmi niezbędne jest zaufanie, że przyjaciel to ktoś, kto nas nie zawiedzie, na kim zawsze możemy polegać. Jedno z dzieci zakłada ciemną opaskę na oczy i pozwala się drugiemu dziecku prowadzić głosem po pokoju (na przykład: "Uważaj, skręć w lewo, z prawej jest krzesło, teraz trzy kroki prosto" itd.). Ćwiczenie to rozwija u kierującego poczucie odpowiedzialności, a u osoby z zawiązanymi oczami zaufanie do innych (porównaj ćwiczenie w rozdziale o solidarności).
Solidarność
Wiązka patyków . Dajmy dzieciom pokaźną wiązkę patyków i poprośmy, by szybko przełamały ją na pół. Okaże się to niewykonalne. Ale jeśli dzieci podzielą między siebie patyczki i każde dziecko złamie kilka, cała wiązka zostanie szybko przełamana. Co było potrzebne do wykonania tego zadania? (współdziałanie, solidarne podzielenie się pracą)
Piękno
Porozmawiajmy z dziećmi na następujące temat. W czyim towarzystwie wolimy przebywać: osoby pięknej, ale egoistycznej, złośliwej, lubiącej intrygi i pesymistycznej, czy osoby zewnętrznie mało atrakcyjnej, ale wesołej, miłej, życzliwej, akceptującej, uczynnej i delikatnej? Z którą z tych osób wolelibyśmy się zaprzyjaźnić? . Czy w towarzystwie osób pięknie ubranych zawsze czujemy się lepiej? Czy te osoby są dla nas milsze?. Zapytajmy dzieci, czy znają aktorów, sportowców, piosenkarzy lub inne sławne osoby, które wcale nie odznaczają się urodą, ale są przez wszystkich bardzo lubiane. Moda narzuca ludziom, co powinni uważać za piękne. Podyskutujmy z dziećmi o niewolniczym stosunku niektórych ludzi do mody i jej nakazów. Pokażmy ilustracje z Historii ubioru - rajstopy i peruki dla panów, krynoliny i gorsety dla pań mogą wywołać dużo śmiechu.
Mądrość
Zwierciadło mądrości. Poprośmy dzieci, by nakleiły folię aluminiową na tekturę lub płytę. Rozmiar "lustra" powinien być taki, aby można było zobaczyć w nim całą twarz. Można także użyć prawdziwego lustra. Niech dzieci ozdobią je napisem: "Pomyśl o konsekwencjach! Czy twoje działanie będzie dobre dla wszystkich?". Powieśmy "zwierciadło mądrości" w widocznym miejscu w domu. Gdy mamy wątpliwość przed podjęciem decyzji, podejdźmy do niego i, patrząc sobie w oczy, uczciwie zapytajmy i uczciwie sobie odpowiedzmy. Mądrość mieszka w nas, musimy tylko z nią rozmawiać!
Opracowały : mgr Katarzyna Pogorzelska
mgr Teresa Grochowska